Het Wetenschappelijk Onderzoek- en Datacentrum (WODC), Kennisinstituut voor de rechtsstaat, heeft RAND Europe en het Trimbos-instituut opdracht gegeven om in kaart te brengen wat de internationale ontwikkelingen zijn op het terrein van cannabisbeleid voor recreatief gebruik sinds 2010. Dat heeft geleid tot het rapport ‘Internationale ontwikkelingen in cannabisbeleid voor recreatief gebruik’.
De onderzoekers doen daarin 25 aanbevelingen over hoe beleidsmakers tot een door de wetenschap geïnformeerd beleid ten aanzien van de regulering van cannabis kunnen komen. De aanbevelingen hebben betrekking op het proces van beleidsvorming en niet op specifieke beleidskeuzes.
Wereldwijde verschuiving in cannabisbeleid
Sinds 2010 zijn er namelijk wereldwijd ingrijpende veranderingen geweest in het cannabisbeleid voor recreatief gebruik, met name in Noord- en Latijns-Amerika. In 2012 waren de Amerikaanse staten Colorado en Washington de eerste jurisdicties die cannabis volledig legaliseerden voor recreatief gebruik. Uruguay volgde als eerste land in 2013, en Canada legaliseerde cannabis op nationaal niveau in 2018. Deze ontwikkelingen hebben sindsdien een stroom aan nieuwe wetgevingen in gang gezet. Zo was Malta in 2021 de eerste Europese Unie-lidstaat die cannabis legaliseerde, gevolgd door Luxemburg in 2023, waar thuisteelt werd toegestaan.
Op 1 april 2024 implementeerde Duitsland de cannabiswet die de gedeeltelijke legalisering van cannabisteelt en -distributie mogelijk maakt.
Aanbodmodellen en regulering van thuisteelt
Een belangrijke trend in Europa is de opkomst van kleinschalige thuisteelt en niet-commerciële cannabisclubs. Thuisteelt wordt nu legaal toegestaan in landen als Uruguay, Zuid-Afrika en de meeste Canadese provincies. In Europa, zoals in Malta en Luxemburg, zijn er strikte regels omtrent het aantal toegestane cannabisplanten per volwassene of huishouden. In Duitsland is dit model ook geïntegreerd, waarbij cannabisteelt en -distributie door cannabisclubs wordt gereguleerd.
In tegenstelling tot de commerciële markten in Noord- en Latijns-Amerika, waar bedrijven mogen opereren met winstoogmerk, blijven de Europese systemen sterk gereguleerd. Zo staat in Uruguay de verkoop van cannabis uitsluitend toe via apotheken onder streng toezicht.
Nederland blijft echter uniek met zijn gedoogbeleid schrijft het WODC, hoewel andere landen inmiddels verschillende vormen van legalisering hebben doorgevoerd.
Aanbevelingen voor toekomstig Nederlands beleid
Het rapport van RAND Europe en het Trimbos-instituut doet een reeks aanbevelingen voor de toekomst van het Nederlandse cannabisbeleid.
De onderzoekers benadrukken het belang van een gefaseerde implementatie van nieuw beleid, zodat er ruimte is voor aanpassingen op basis van wetenschappelijk onderzoek en beleidsevaluaties.
Een ander aandachtspunt is de noodzaak om handhaving- en toezichtinstanties voldoende tijd te geven om nieuwe regelgeving effectief te analyseren en te implementeren.
De 25 aanbevelingen en aandachtspunten
Hieronder volgt de complete lijst van 25 aanbevelingen en aandachtspunten uit de samenvatting van het rapport.
Beleidstheorie, doelstellingen en doelgroepen
1. Ontwikkel een coherente en door onderzoek geïnformeerde beleidstheorie met doelstellingen, maatregelen en beoogde uitkomsten:
- met in ieder geval doelen gericht op volksgezondheid (zoals het beperken van schade door cannabisgebruik) en op maatschappelijke veiligheid (zoals cannabis-gerelateerde criminaliteit);
- formuleer activiteiten (inputs), processen, resultaten en uitkomsten;
- benoem prestatie indicatoren;
- maak een gebalanceerde afweging van verschillende doelen die eventueel conflicterend met elkaar kunnen zijn.
2. Formuleer doelen gericht op de specifieke context van Nederland, bijvoorbeeld omtrent wat te doen met:
- de reeds aanwezige coffeeshops en de ongereguleerde achterdeur met illegale telers;
- de georganiseerde misdaad en de rol hiervan in de internationale cannabismarkt;
- doelgroepen die hun cannabis niet in coffeeshops kopen;
- gecriminaliseerde thuisteelt (soms gedoogd, tot vijf planten);
- wensen, behoeften en kenmerken van cannabisconsumenten (inclusief verschillende doelgroepen).
3. Maak zo helder mogelijk hoe en wanneer het cannabisbeleid geëvalueerd dient te worden en met welk doel, specificeer bijvoorbeeld:
- de afbakening, het doel en de te evalueren (neven)effecten;
- het type evaluatie (impactevaluatie of procesevaluatie);
- de evaluatiecriteria, zoals effectiviteit, relevantie, coherentie, efficiëntie, impact en
duurzaamheid.
4. Zorg dat benodigde monitoringsystemen uitgerust zijn of worden om beleidsindicatoren te meten.
5. In de casestudies zijn verschillende specifieke doelstellingen naar voren gekomen die in het huidige Nederlandse cannabisbeleid (grotendeels) ontbreken. De volgende typen doelen zouden ook in Nederland overwogen kunnen worden bij het ontwikkelen van een eventueel nieuw cannabisbeleid:
- sociale rechtvaardigheid en de onevenredige impact van criminalisering van cannabis op kwetsbare doelgroepen;
- milieubescherming bij cannabisteelt;
- verantwoordelijkheden van de handhaving en het strafrechtsysteem bij cannabis-gerelateerde overtredingen en reeds veroordeelden;
- inperken van de illegale cannabismarkt, bijvoorbeeld door concurrentie met een gereguleerde markt via aanbod- en prijsbeleid; en/of
- het al dan niet gewenste niveau van commercialisering (en de schaal daarvan) van een gereguleerd aanbod van cannabis, waarbij ook niet-commerciële modellen en de voor- en nadelen van het toelaten van andere cannabisproducten zoals edibles overwogen kunnen worden
Wettelijke en beleidsmatige kaders
6. Het is belangrijk om open te zijn over voorgenomen beleidswijzigingen richting toezichthoudende instanties (zoals de Europese Commissie en INCB) en hen te informeren over ontwikkelingen op het gebied van cannabisbeleid.
7. Het is belangrijk om een gedegen onderbouwing voor een toekomstig cannabisbeleid te vormen om internationale partijen te laten zien hoe Nederland zijn cannabisbeleid verantwoordt. Het huidige experiment met het model van de gesloten coffeeshopketen en de evaluatie daarvan sluit hierbij aan.
8. Bied ruimte voor lokaal maatwerk door lokale overheden te consulteren en in staat te stellen om eigen accenten te leggen in het cannabisbeleid die het beste passen bij de lokale context. Houd daarbij rekening met de risico’s van een te grote variatie tussen regio’s, hetgeen tot verplaatsingseffecten en rechtsongelijkheid kan leiden.
9. Zorg voor voldoende financiële ondersteuning voor lokale overheden, zodat zij investeringen kunnen doen om nieuw cannabisbeleid te implementeren.
Belanghebbenden en verantwoordelijkheden
10. Faciliteer en neem voldoende tijd voor het besluitvormingsproces en daaropvolgende
wetgevingstraject, waarbij gestreefd wordt naar consensus en compromissen ten aanzien van nieuw cannabisbeleid. Het formuleren van gezamenlijke doelen zoals het beschermen van de volksgezondheid en het minimaliseren van maatschappelijke schade kan hierbij helpen.
11. Breng verschillende typen belanghebbenden bij elkaar om zoveel mogelijk relevante
aandachtspunten voor nieuw beleid te verzamelen. Investeer daarbij juist in het betrekken van partijen die geen voorstander zijn van de betreffende beleidswijzigingen om hun zorgen (en eventuele implementatie-uitdagingen) mee te kunnen nemen.
12. Blijf ook na wijziging van het beleid in gesprek, monitor ontwikkelingen en gevolgen voor verschillende groepen en overweeg of aanpassingen of aanvullingen nodig zijn voor een groter draagvlak.
13. Onderzoek de wenselijkheid en mogelijkheden voor het oprichten van een centrale instantie bij wie verantwoordelijkheden voor de coördinatie, vergunningverlening en handhaving belegd kunnen worden.
Beleidsvorming, implementatie en handhaving
14. Neem voldoende tijd voor het implementatieproces en geef daarmee ook handhavings- en toezichtinstanties de tijd om nieuwe regelgeving te analyseren en de juiste systemen in gereedheid te brengen.
15. Zorg voor de mogelijkheid om gaandeweg aanpassingen en uitbreidingen te doen gericht op het behalen van de beleidsdoelstellingen.
16. Overweeg een gefaseerde implementatie, waarbij kan worden bijgestuurd op basis van inzichten uit wetenschappelijk onderzoek en beleidsevaluaties.
17. Overweeg beperkende regelgeving die gaandeweg versoepeld kan worden indien gewenst of nodig.
18. Zoek naar balans in het toegankelijk maken van een gereguleerde cannabismarkt voor verkopers en producenten: voorwaarden en toegangseisen zijn wenselijk, maar moeten wel haalbaar zijn.
19. Overweeg voor welke doelgroepen een rol wordt voorzien bij toegang tot de aanbodzijde van de cannabismarkt en koppel de uiteindelijke keuze aan specifieke doelstellingen. Het stimuleren van bijvoorbeeld deelname van ofwel grote of kleine aanbieders kan invloed hebben op de mate van commercialisering en sociale rechtvaardigheid.
20. Onderzoek de voor- en nadelen van het huidige systeem met gereguleerde for profit coffeeshops en bekijk hoe dit eventueel in een gewenste richting kan worden gestuurd (bijv. ten aanzien van risicovolle consumptie).
21. Zoek naar een balans tussen een legaal aanbod dat aantrekkelijk genoeg is om te concurreren met de zwarte markt en een aanbod dat niet te aantrekkelijk is voor jongeren en kwetsbare doelgroepen.
22. Onderzoek de mogelijkheid preventie structureel te financieren.
Bewijs over effecten
23. Zorg dat wetenschappelijk onderzoek gekoppeld is aan beleidsdoelen om de effecten van cannabisbeleid te kunnen evalueren. Overweeg hierbij ook een nulmeting die de situatie voor de beleidswijziging in kaart brengt.
24. Overweeg een breed scala aan domeinen en uitkomstmaten om zowel bedoelde als onbedoelde effecten in kaart te brengen.
25. Stimuleer en faciliteer internationaal wetenschappelijk onderzoek in domeinen die nog onderbelicht zijn, zoals de effecten van gewijzigd cannabisbeleid op de activiteiten van criminele groepen.
- Advertentie -
- Advertentie -
